Ograniczone prawa rzeczowe. Co to jest?

Rozważania dotyczące praw rzeczowych, czyli Księgi drugiej Kodeksu cywilnego zaczęliśmy od "największego" z tych praw, bezwzględnego, skutecznego erga omnes, czyli od własności? Czy jednak świat na własności stoi? Skoro pytam, to nasuwa Wam się odpowiedź, że nie, choć własność to jest ten stan, do którego wszyscy świadomie bądź podświadomie dążą 😉. Dziś właśnie zajmiemy się innymi rodzajami praw rzeczowych, tj. prawami rzeczowymi ograniczonymi. Rozważania będą miały charakter ogólny, nie będę się rozwodzić nad poszczególnymi instytucjami w tym zakresie. Po lekturze dzisiejszego posta chciałabym, żebyście wiedzieli, że istnieje coś takiego jak ograniczone prawa rzeczowe i znali ich rodzaje.

Definicja ograniczonych praw rzeczowych

Zanim przejdziemy do definicji kodeksowej, która jest jasna i klarowna, żeby stała się jaśniejsza i klarowniejsza przedstawię najpierw doktrynalne definicje tychże praw. Na początku, tak od siebie, całkowicie łopatologicznie, co Wy jak zwykle możecie intuicyjnie wyczuć, podam najprostszą definicję - ograniczone prawo rzeczowe to coś mniej niż własność (odkrycie Ameryki 😉). Z drugiej strony ograniczone prawa rzeczowe pełnią też inne funkcje, służą innym celom (nie wiem czy wyższym 😶).

Drodzy, przejdźmy jednak do tzw. poglądów doktryny, mądrych tego świata (przesadzam: kraju) w zakresie prawa (choć, jak wiadomo, wszyscy Polacy są prawnikami, lekarzami, mechanikami, biegłymi w zakresie wypadków komunikacyjnych, generalnie posiadają wszelką wiedzę i mówią językami ludzi i aniołów, tylko miłości nie mają... 😜). Wracając do clou - ograniczone prawa rzeczowe są prawami na rzeczy cudzej i polegają na wykonywaniu pewnych uprawnień na cudzej rzeczy normalnie przysługujących właścicielowi. Z tego klaruje się taki wniosek, że z jednej strony są to czyjeś uprawnienia na rzeczy cudzej, a z drugiej strony są to obciążenia na czyjejś własności.

Wiedząc powyższe możemy przejść do tego, co wg Kodeksu cywilnego jest ograniczonym prawem rzeczowym.

Zgodnie z art. 244 KC

1. Ograniczonymi prawami rzeczowymi są: użytkowanie, służebność, zastaw, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipoteka.

2. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipotekę regulują odrębne przepisy.  

Jak zatem widzimy ustawodawca wylicza nam ograniczone prawa rzeczowe i uwaga jest to katalog zamknięty. Co to oznacza? Ni mniej ni więcej jak to, że nie ma innych rodzajów ograniczonych praw rzeczowych niż te, które zostały wymienione i skonstruowane przez ustawodawcę. Uwaga dwa, moja osobista, powyższe prawa nie mając nic wspólnego z takimi stosunkami prawnymi jak najem, czy dzierżawa, bo te ostatnie to nie prawa rzeczowe (choć notabene rzeczy dotyczą), a stosunki zobowiązaniowe, ale o tym w przyszłości.

Skoro wiemy już czym są prawa rzeczowe ograniczone, czas dowiedzieć się jakie są sposoby ich powstania, a sposobów tych jest 4:

1. umowne ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych,

2. powstanie z mocy samego prawa,

3. powstanie na mocy orzeczenia sądowego

4. powstanie na podstawie decyzji administracyjnej.

Rzekłabym, że to takie standardowe sposoby powstawania praw 😉.

Jeśli wiemy jak powstają przedmiotowe prawa, warto też wiedzieć, jak "umierają", czyli posługując się bardziej prawniczą terminologią - wygasają:

1. zrzeczenie się ograniczonego prawa rzeczowego przez uprawnionego,

2. konfuzja (zjednoczenie w jednej osobie ograniczonego prawa rzeczowego z prawem własności),

3. upływ terminu, na który ograniczone prawo rzeczowe zostało ustanowione,

4. śmierć uprawnionego (w odniesieniu do użytkowania i służebności osobistych),

5. z mocy prawa (ex lege),

6. na mocy konstytutywnego orzeczenia sądowego,

7. wywłaszczenie.

Krótka charakterystyka poszczególnych ograniczonych praw rzeczowych

Znając podstawowe informacje ogólne na temat instytucji ograniczonych praw rzeczowych, pora na przedstawienie, pokrótce, poszczególnych praw wymienionych w Kodeksie cywilnym.

Użytkowanie - prawo do używania i pobierania pożytków z rzeczy albo praw; wyróżniamy:

a) użytkowanie przez osoby fizyczne (takie użytkowanie najdłużej może trwać do śmierci osoby fizycznej, po jej śmierci wygasa i zasadniczo nie podlega dziedziczeniu) oraz 

b) użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne (dotyczy gruntów Skarbu Państwa). 

Służebności - jest to obciążenie cudzej nieruchomości, którego celem jest zwiększenie użyteczności innej nieruchomości lub również zaspokojenie danych potrzeb oznaczonej osoby fizycznej; wyróżniamy:

a) służebności gruntowe - obciążenie nieruchomości na rzecz właściciela innej nieruchomości (tzw. "nieruchomość władnąca") prawem, którego treść polega na tym, że właściciel tejże nieruchomości władnącej może korzystać w określonym zakresie z nieruchomości obciążonej (art. 285 KC); czy słyszeliście o instytucji drogi koniecznej? jeśli nie, to w tym miejscu odsyłam do art. 145 KC 😉,

b) służebność osobista - obciążenie danej nieruchomości na rzecz określonej osoby fizycznej o treści odpowiadającej treści służebności gruntowej (art. 296 KC),

c) służebność przesyłu - obciążenie nieruchomości na rzecz tzw. przedsiębiorcy przesyłowego; słupy, linie, kable, rury, i inne tego typu bajery, to jest ta służebność, pewnie słyszeliście o czymś takim nie raz i nie dwa (art. 305 (1) KC).

Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu - uregulowane poza Kodeksem cywilnym; prawo do lokalu obciążające nieruchomość spółdzielczą - obciążeniu podlega prawo własności nieruchomości; trochę jest to ograniczone prawo rzeczowe nietypowe, bowiem, podobnie jak prawo nieograniczone i największe, czyli własność, ma charakter bezwzględny, jest zbywalne i podlega dziedziczeniu i egzekucji.

Zastaw - prawnorzeczowy środek zabezpieczenia wierzytelności, łopatologicznie: rozszerzenie odpowiedzialności osobistej za dług na rzecz ruchomą albo prawo, stąd wyróżniamy:

a) zastaw na rzeczach ruchomych - obciążenie rzeczy ruchomej w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością,

b) zastaw na prawach - możliwy na prawach zbywalnych,

ponadto poza Kodeksem cywilnym są jeszcze następujące typy zastawów:

c) zastaw rejestrowy,

d) zastaw skarbowy,

oraz

e) zastaw ustawowy - który można spotkać w różnych przepisach.

Hipoteka - uregulowana poza Kodeksem cywilnym; kolejny prawnorzeczowy środek zabezpieczenia wierzytelności, tym razem, co do zasady, obciążający nieruchomości; wyróżniamy:

a) hipotekę umowną,

b) hipotekę przymusową,

c) hipotekę na nieruchomości,

d) hipotekę łączną,

e) hipotekę na udziale we współwłasności,

f) hipotekę na użytkowaniu wieczystym,

g) hipotekę na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu

h) i tzw. subintabulat, czyli hipotekę na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką 😎😅.

Myślę, że w naszym pięknym kraju są osoby, które prawnikami nie są, a na hipotece znają się lepiej niż ja, z własnych praktyk i doświadczeń... 😶 

Drodzy, tak o to przedstawiają się w tzw. ogólności ograniczone prawa rzeczowe. Wiedzieliście wcześniej coś o tej instytucji, czy poza hipoteką i zastawem słyszeliście o innych ograniczonych prawach rzeczowych? Czy wiedzieliście, że są to prawa rzeczowe i czy jesteście w stanie intuicyjnie wskazać różnice pomiędzy ograniczonymi prawami rzeczowymi a stosunkami zobowiązaniowymi typu najem? Będzie miło poczytać Wasze odpowiedzi 😊

Uściski 😙

Post został opracowany na podstawie:

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny,

E. Gniewek, Prawo rzeczowe. Warszawa 2012.

Fotografie: jestrudo.pl