Dziedziczenie małżonka i dzieci, czyli trudne chwile kontra prawo i jego terminy

Ostatnio omawiana była sytuacja, w której do dziedziczenie dochodzą dalsze grupy niż pierwsza, tj. małżonek i dzieci. W tym poście krótko przedstawię zasady dziedziczenia w pierwszej grupie, kwestie związane z wpływem postępowań o rozwód i separację na dziedziczenie ustawowe oraz kroki, które winniśmy podjąć w odniesieniu do spadku, czyli słów kilka o przyjęciu i odrzuceniu spadku.

Dziedziczenie ustawowe małżonka i dzieci

W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych, jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.

Zaznaczyć przy tym należy, że do dziedziczenia dochodzą wszystkie dzieci spadkodawcy, tj. małżeńskie i pozamałżeńskie (gdyby ktoś miał jakieś takie dziwne wątpliwości).

Należy w tym miejscu wspomnieć, że jest jeszcze jedna sytuacja, poza tą, w której spadkodawca nie miał ani małżonka, ani zstępnych, gdy po spadkodawcy dziedziczą rodzice. Ma to miejsce w sytuacji braku zstępnych spadkodawcy - w tym układzie z ustawy dziedziczy małżonek wraz z rodzicami.

Roszczenie o przedmioty urządzenia domowego

Warto zwrócić uwagę na art. 939 Kodeksu cywilnego, który stanowi, że małżonek dziedziczący z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami, wyjąwszy zstępnych spadkodawcy, którzy mieszkali z nim razem w chwili śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Jednakże nie dotyczy to sytuacji, w której wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy.

Rozwód i separacja a dziedziczenie ustawowe małżonka

Nie ulega wątpliwości, że jeśli małżonkowie są po rozwodzie nie dziedziczą po sobie (bo nie są małżonkami przecież).

Co jednak w sytuacji, gdy spadkodawca zmarł w trakcie postępowania rozwodowego?

Zgodnie z art. 940 Kodeksu cywilnego, małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. Może go żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem, a termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.

Również w przypadku małżonka pozostającego w separacji nie stosuje się przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy (art. 935(1) KC).

Przyjęcie i odrzucenie spadku

To instytucja, która dotyczy każdego spadkobiercy, nie tylko małżonka i dzieci, ale każdego kto został powołany do spadku, czy to na podstawie ustawy, czy też testamentu. Jeśli w jednej osobie skumuluje się i powołanie do dziedziczenia z ustawy i z testamentu, składa ona oświadczenia o przyjęciu/odrzuceniu osobna dla dziedziczenia z ustawy, i osobno z testamentu.

Generalnie trzeba wskazać, że spadkobierca może przyjąć spadek na trzy sposoby:

1. bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste),
2. z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza),
3. może spadek odrzucić (czyli nic z niego nie ma ani aktywów, ani pasywów i jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku).

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak oświadczenia w tym sześciomiesięcznym terminie jest jednoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym.

Co istotne, jeżeli przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku spadkobierca zmarł nie złożywszy takiego oświadczenia, oświadczenie takie może być złożone przez jego spadkobierców, a termin do złożenia tego oświadczenia nie może się skończyć wcześniej aniżeli termin do złożenia oświadczenia co do spadku po zmarłym spadkobiercy.

Warto mieć te kwestie na uwadze. Niekoniecznie bezwolne nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza jest opłacalne.

Wiedzieliście o zasadach, o których mowa w dzisiejszym poście, czy jest to dla Was nowa wiedza? Koniecznie dajcie znać!

Uściski 😙

Post został opracowany na podstawie:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2019 r., poz. 1145).

Fotografie: autorka.