Zwolnienia od pracy na czas odbywania zajęć przez aplikanta radcowskiego

Aplikacja radcowska to taka studnia pytań bez dna dla kandydatów na aplikantów, czy też początkujących aplikantów. Przyznam szczerze, że w późniejszych latach też się zdarzają pytania i niedomówienia w kwestiach związanych ze szkoleniem, ale człowiek jest starszy, bardziej doświadczony i trochę się podenerwuje, ale generalnie wielkiej paniki siać nie będzie (chyba). Myślę, że kluczem do sukcesu jest lektura ustawy o radcach prawnych i regulaminu odbywania aplikacji. Wiem, że to mało atrakcyjne, ale przyznajcie, że nie wypada, żeby absolwent prawa nawet nie zajrzał do ustawy, czy regulaminu. Wy myślicie, że jak ja Wam udzielam odpowiedzi na nurtujące Was kwestie? Z głowy? Z głowy to przecież z niczego! 😉 W tym wpisie postaram się dokładniej przybliżyć kwestie zwolnień od pracy na czas odbywania obowiązkowych zajęć szkoleniowych. Już kilkakrotnie o tym wspominałam, ale dziś podejdę do tego odrębnie. Zajmę się też kwestią udzielenia odpowiedzi na jedno z najczęściej przewijających się pytań: "czy aplikantowi przysługuje zwolnienie od pracy na czas praktyk?". Udzielałam tu na blogu gdzieś w komentarzach odpowiedzi, ale dziś po lekturze i przemyśleniach prezentuję tutaj inne stanowisko.

Zacznijmy od prawa

Rozważania po raz kolejny należy rozpocząć od ustawy o radcach prawnych, a dokładnie od art. 34, który brzmi:

1.  Pracownikowi wpisanemu na listę aplikantów radcowskich, który uzyskał zgodę pracodawcy na odbywanie aplikacji radcowskiej, przysługuje zwolnienie od pracy w celu uczestniczenia w obowiązkowych zajęciach szkoleniowych z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.

2.  Pracownikowi wpisanemu na listę aplikantów radcowskich, który nie uzyskał zgody pracodawcy na odbywanie aplikacji radcowskiej, przysługuje zwolnienie od pracy w celu uczestniczenia w obowiązkowych zajęciach szkoleniowych bez zachowania prawa do wynagrodzenia.

3.  Pracownikowi przysługuje prawo do urlopu płatnego w wysokości 80% wynagrodzenia, w wymiarze 30 dni kalendarzowych, na przygotowanie się do egzaminu radcowskiego. Z uprawnienia tego można skorzystać tylko raz.

4.  Pracownikowi przysługuje zwolnienie od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w celu uczestniczenia w egzaminie wstępnym i radcowskim.

Zwróćcie moi Drodzy uwagę, że ustawodawca posługuje się w tym przepisie sformułowaniem "pracownikowi". Jest to pojęcie ustawowe, które posiada definicję legalną w art. 2 Kodeksu pracy, zgodnie z którym pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

Tym samym znaleźliśmy odpowiedź na pytanie, czy zwolnienia określone w tym przepisie przysługują osobom zatrudnionym na podstawie umów cywilnoprawnych - nie. W takich sytuacjach kwestie dotyczące uczestnictwa w obowiązkowych zajęciach szkoleniowych musicie ustalać ze swoim zleceniodawcą, zamawiającym, czy osobą, na rzecz której świadczycie usługi. 

Ustawodawca rozróżnia dwie sytuacje, w których może znaleźć się aplikant-pracownik:

1. pracodawca udzielił pracownikowi-aplikantowi zgody na odbywanie aplikacji -  w takiej sytuacji przysługuje zwolnienie od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia,

2. pracodawca nie udzielił pracownikowi-aplikantowi zgody - w takiej sytuacji przysługuje zwolnienie od pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia.

Wynika z tego, że uzyskanie zgody ma wpływ jedynie na zachowanie prawa do wynagrodzenia, a niewyrażenie zgody wciąż uprawnia nas do zwolnienia od pracy w celu uczestnictwa w obowiązkowych zajęciach szkoleniowych. Nasza nieobecność w miejscu pracy w związku z uczestnictwem w tych zajęciach nie może być więc potraktowana jako nieusprawiedliwiona nieobecność w pracy.

Co więcej, przepis ten nie różnicuje pracowników. Co mam na myśli? Kwestię miejsca zatrudnienia - przepis nie odnosi się tylko do pracowników kancelarii, czy innych podmiotów świadczących usługi prawne, ale ogólnie do pracowników niezależnie od miejsca pracy. Kwestię tego, czy aplikant radcowski musi pracować w kancelarii podejmowałam w osobnym poście (TU). Odrębną kwestią jest to, gdzie pracodawcy będą bardziej przychylni do wyrażania zgody, ale to teoretycznie jest jasne. Niewątpliwe każdy z nich, czy zgodzi się, czy nie, winien respektować Wasze uczestnictwo w zajęciach obowiązkowych.

Dochodzimy właśnie do kolejnego punktu, który przysparza wątpliwości i z którym interpretacyjnie również się miotałam w odpowiedziach, czyli do sformułowania ustawowego "obowiązkowe zajęcia szkoleniowe" - bo tylko na takie przysługuje zwolnienie.

Czym są obowiązkowe zajęcia szkoleniowe? Czy to tylko zajęcia w Izbie, czy też praktyki w sądach, prokuraturze i w kancelarii?

Przeanalizujmy trochę przepisów Regulaminu odbywania aplikacji radcowskiej.

Zgodnie z § 5 pkt 1 Regulaminu aplikant obowiązany jest do uczestniczenia w zajęciach aplikantów objętych planem szkolenia. Zgodnie z § 15 szkolenia rada w drodze uchwały podjętej przed rozpoczęciem roku szkoleniowego ustala roczne plany szkoleń dla każdego roku szkoleniowego oraz przepisy porządkowe odbywania zajęć. W planach szkolenia uwzględnia się również ww. praktyki, dlatego uważam jednak, że są to obowiązkowe zajęcia szkoleniowe i przysługuje w stosunku do nich zwolnienie od pracy na takich zasadach jak w przypadku zajęć teoretycznych w Izbie.

Moim zdaniem takie zwolnienia nie przysługują jednak w sytuacjach, w których idziemy z upoważnienia zastępować radcę przed sądem. Co prawda wymaga się od nas określonej ilości uczestnictwa w rozprawach w danym roku szkoleniowym, ale moim zdaniem te kwestie już musimy dogadać ze swoim pracodawcą (w tej sytuacji dużym komfortem jest, gdy pracuje się w kancelarii, bo uczestnictwo w rozprawach jest po prostu jednym z elementów naszej pracy). Podobne zdanie mam w kwestii spotkań z patronem, których ma być co najmniej dwa w miesiącu - zgodnie z obowiązującymi nas przepisami musimy je odbywać, ale wg mojej interpretacji nie są one obowiązkowymi zajęciami szkoleniowymi i powinny się odbywać bez uszczerbku dla pracy (w uzgodnieniu z pracodawcą, po godzinach pracy itp.), co znowu stawia w lepszej pozycji osoby, które miały szczęście i pracują u swojego patrona.

Pragnę jednak zaznaczyć, że są to w głównej mierze moje interpretacje (w zakresach wprost nieuregulowanych prawem). Nie znalazłam ani orzeczeń, ani komentarzy, które rozwiałyby moje wątpliwości w tym obszarze. Moje doświadczenia też na nic się tu zdadzą, dlatego że pracuję w kancelarii, szef jest moim patronem, wyraża zgodę na odbywanie przeze mnie aplikacji i wielu z tych problemów po prostu nie miałam.

Ciekawostki w kontekście art. 34 ustawy o radcach prawnych

Ponoć clara non sunt interpretanda (tłum. łopatologiczne: jasne nie wymaga interpretacji). Mi się częściowo art. 34 wydaje całkiem jasny. Jednakże budzi wątpliwości nie tylko te, o których wspomniałam powyżej.

W sprawie obecnego art. 34 ust. 2 ustawy o radcach prawnych głos zabrał Sąd Najwyższy, który w wyroku z dnia 19 czerwca 2008 r., sygn. akt II PK 340/08 podkreślił, że umowa, w której pracodawca zobowiązuje się do zwolnienia pracownika-aplikanta radcowskiego od pracy w celu uczestniczenia w obowiązkowych zajęciach szkoleniowych, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia oraz do udzielenia płatnego urlopu w wymiarze 30 dni na przygotowanie się do egzaminu radcowskiego, a pracownik-aplikant radcowski w zamian za to zobowiązuje się do przepracowania umówionego czasu albo (przemiennie) do zwrotu kosztów za czas zwolnienia i urlopu, jest nieważna (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 34 i 36 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059 ze zm., w brzmieniu obowiązującym od dnia 15 września 1997 r.).

Natomiast doktryna zwraca również uwagę na kwestie związane z 30 dniowym urlopem szkoleniowym - należy także zwrócić uwagę na sytuację osób, które są zwolnione z wymogu odbycia aplikacji radcowskiej (art. 25 ust. 2). W stosunku do tych osób art. 34 ust. 1 nie ma zastosowania. Przepis art. 34 ust. 2 odnosi się natomiast do pracownika, można więc przyjąć, iż każdy pracownik, w tym także osoba w stosunku do której ustawa nie wymaga odbycia aplikacji radcowskiej jest uprawniony do płatnego trzydziestodniowego urlopu na przygotowanie się do egzaminu radcowskiego oraz zwolnienie od pracy w celu uczestniczenia w egzaminie wstępnym i radcowskim. Moim zdaniem art. 34 ust. 2 nie powinien być rozumiany łącznie z ust. 1, a więc odnosić się tylko do pracowników, którzy są wpisani na listę aplikantów radcowskich. Za takim stanowiskiem przemawia literalne brzmienie ust. 2. Nie może bowiem mieć miejsce sytuacja, w której pracownik będący wpisany na listę aplikantów radcowskich będzie korzystał ze zwolnienia od pracy w celu uczestnictwa w egzaminie wstępnym. Nie byłoby także logiczne wybiórcze odczytywanie tego przepisu, czyli przyjęcie, iż prawo do zwolnienia od pracy na czas trwania egzaminu wstępnego przysługuje wszystkim pracownikom, a prawo do zwolnienia od pracy na czas trwania urlopu radcowskiego i trzydziestodniowego dodatkowego urlopu w celu przygotowania się do niego przysługuje tylko pracownikom, którzy są aplikantami radcowskimi. Z uprawnień przewidzianych w treści art. 34 ust. 2 mogą zatem korzystać wszystkie osoby przystępujące do egzaminu wstępnego lub radcowskiego (K. Kwapisz, Ustawa o radcach prawnych. Komentarz).

Życie aplikanta bywa trudne. Często sam na sobie musi też rozwikłać zagadki ustawodawcze 😉. A jak wiadomo - najgorzej być swoim własnym pełnomocnikiem 😉.

Uściski 😗

Post został opracowany na podstawie:
Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2018, poz. 2115),
Uchwała Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych Nr 90/VII/2009 z dnia 17 października 2009 w sprawie uchwalenia Regulaminu odbywania aplikacji radcowskiej w treści nadanej mu przez Uchwałę Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych Nr 395/X/2019 z dnia 9 stycznia 2019 r. w sprawie ogłoszenia tekstu jednolitego Regulaminu odbywania aplikacji radcowskiej,

Przywołałam również:
K. Kwapisz, Ustawa o radcach prawnych. Komentarz, LEX,
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2008 r., sygn. akt II PK 340/08.

Fotografie: kaboompics/autorka.